Türkiye’nin kısa vadeli dış borç stoku mayıs ayında yeniden artarak 170,3 milyar dolara ulaştı. Daha geniş açıdan bakarsak, vadesine bir yıl veya daha az kalan tüm dış borçlarımızı ifade eden “kalan vadeye göre” kısa vadeli dış borç stoku ise 222,3 milyar dolara çıktı. Bu veriler, Türkiye’nin ekonomide hâlâ ciddi bir dış finansman baskısı altında olduğunu gösteriyor. Peki kısa ve uzun vadeli dış borç nedir, neden oluşur ve nasıl geri ödenir? Asıl önemlisi, Türkiye bu borç sarmalından nasıl çıkabilir? Kısa ve uzun vadeli dış borç nedir? Kısa vadeli dış borç, vadesi bir yıl veya daha kısa sürede geri ödenmesi gereken dış yükümlülüklerdir. Bu borçlar genellikle bankaların ve reel sektörün yurt dışından aldığı krediler, ticari krediler, yurt dışı yerleşiklerin Türkiye’deki mevduatları ve ithalat işlemlerinden doğan borçlardan oluşur. Uzun vadeli dış borç ise geri ödemesi bir yıldan daha uzun sürede yapılacak olan borçları kapsar. Devlet tahvilleri, uzun vadeli banka kredileri ve uluslararası kuruluşlardan sağlanan krediler bu gruba girer. Her iki borç türü de döviz kazandırıcı faaliyetlerle (örneğin ihracat), yeni dış borçlanmalarla veya rezervlerden karşılanarak ödenir. Bu borçlar neden oluşuyor? Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler, büyümeyi finanse etmek, yatırımları artırmak ve cari açıklarını kapatmak için yurt dışından sermaye çekmek zorunda kalıyor. İthalat bağımlılığı yüksek olan, enerjisini ve sanayi girdilerini büyük oranda ithal eden bir ülke olarak Türkiye’nin döviz ihtiyacı yüksek. İhracat ve turizm gelirleri bu ihtiyacı tam karşılayamayınca, fark genellikle dış borçla kapatılıyor. Son yıllarda küresel faiz oranlarının artması ve Türkiye’deki risk algısının yükselmesi, borçlanmayı daha maliyetli hale getirse de kısa vadeli kaynak girişi hâlâ ekonominin önemli bir parçası olarak kalıyor. Geri ödeme nasıl oluyor? Kısa vadeli dış borçlar genellikle ticaret döngüsünde ya da finansman döngüsünde çevrilir. Yani şirketler ve bankalar vadesi gelen borcu ödemek yerine yeni borç bulur. Uzun vadeli borçlar ise faiz ve anapara ödemeleriyle taksit taksit geri ödenir. Ancak sorun şu ki, sürekli borç çevirmek zorunda kalmak, ekonomiyi kırılgan hale getirir. Çünkü küresel finans piyasalarındaki en küçük bir dalgalanma, yeni borç bulmayı zorlaştırabilir ve döviz kurlarında ani yükselişlere yol açabilir. Mayıs verileri bize ne anlatıyor? Son açıklanan rakamlara göre; Bankalar kaynaklı kısa vadeli dış borç stoku 73,9 milyar dolara yükseldi. Merkez Bankası kaynaklı yükümlülükler 29,6 milyar dolara geriledi. Reel sektörün kısa vadeli dış borç stoku ise 66,8 milyar dolara ulaştı. Türk lirası cinsinden mevduatlar artarken, döviz cinsinden mevduatlar kısmen geriledi. Toplamda vadesine bir yıl veya daha az kalan borçlar 222,3 milyar dolar gibi oldukça yüksek bir seviyeye çıktı. Bu tablo hem özel sektörün hem de finans sektörünün dövize olan bağımlılığının sürdüğünü, borç yükünün hafiflememekle kalmayıp artmaya devam ettiğini gösteriyor. Bu borç yükünden nasıl kurtulabiliriz? Türkiye’nin dış borç döngüsünden çıkışının yolu; üretim gücünü artırmak, ithalata bağımlılığı azaltmak ve dış finansmana olan ihtiyacı düşürmekten geçiyor. Daha somut adımlar şunlar olabilir: Yüksek katma değerli ve teknoloji yoğun ihracatın artırılması Enerji ithalatını azaltacak yenilenebilir enerji yatırımlarının hızlandırılması Finansal istikrar ve öngörülebilir ekonomik politikalarla risk priminin düşürülmesi Daha çok iç tasarrufla büyümenin desteklenmesi Uzun vadeli yabancı sermaye girişini artıracak reformlar yapılması Bunlar kısa vadede kolay çözümler değil. Ancak üretime, sanayiye ve inovasyona dayalı güçlü bir ekonomi, borç sarmalından çıkmanın ve dış şoklara karşı daha dirençli hale gelmenin en sağlıklı yolu. Sonuç olarak, dış borç sadece sayısal bir veri değil; bir ülkenin ekonomik modelinin ve uluslararası piyasalara bağımlılığının somut bir göstergesi. Türkiye’nin geleceği için en önemli soru ise şu: Dış borçla geçici rahatlama mı, yoksa üretim ve tasarrufa dayalı kalıcı bir çözüm mü? ZAFER ÖZCİVAN Ekonomist-Yazar Zaferozcivan59@gmail.com