Ekonomi literatüründe sıkça duyduğumuz, ama çoğu zaman tam olarak ne anlama geldiğini bilmediğimiz bir kavram var: kaldıraç. Peki, kaldıraç nedir? Nasıl işler? Ve neden hem şirketlerin hem de ekonomilerin büyümesinde kritik bir rol oynar? İşte kaldıraç kavramının ayrıntılarına bir bakış… Kaldıraç Nedir? Günlük hayatta “kaldıraç” dendiğinde aklımıza, ağır bir nesneyi daha az güç harcayarak kaldırmamızı sağlayan basit bir makine gelir. Ekonomide ve finansta da benzer bir mantık geçerlidir: kaldıraç, sahip olunan sermayenin üstünde bir finansal etki yaratmak için borç veya başka finansman kaynaklarını kullanmaktır. Bu sayede, işletmeler veya yatırımcılar, kendi öz kaynaklarından daha büyük projelere girişebilir, daha büyük yatırımlar yapabilir ya da daha hızlı büyüme imkânı elde edebilir. Örneğin, bir girişimci 100 bin TL öz sermayesini bankadan aldığı 200 bin TL krediyle desteklediğinde, toplamda 300 bin TL’lik bir yatırım hacmine ulaşır. İşte bu, finansal kaldıraçtır. Şirketlerde Kaldıraç: Bir Büyüme Stratejisi Şirketlerin finansal tablolarına baktığımızda, öz kaynaklar ve borçlar arasında bir denge görürüz. Bu denge, şirketin kaldıraç oranı ile doğrudan ilgilidir. Kaldıraç oranı; şirketin toplam borcunun, öz sermayesine oranıdır. Yüksek kaldıraç oranına sahip bir şirket, daha fazla borçla faaliyet gösteriyor demektir. Peki bu iyi bir şey mi? Aslında cevabı, “doğru kullanılırsa evet” şeklindedir. Çünkü borçlanarak yapılan yatırımlar, şirketin kârını artırabilir. Diyelim ki, bir şirket 1 milyon TL öz kaynağını kullanarak yıllık %10 getiri sağlayabiliyor. Fakat aynı şirket, 1 milyon TL daha kredi çekip toplam sermayesini 2 milyon TL’ye çıkarırsa, getiri miktarı da iki katına çıkar; elbette kredi maliyetini düştükten sonra. Böylece, öz sermaye getirisi artar. Ancak burada önemli bir risk vardır: Şirket beklediği kârı elde edemezse, borç maliyeti nedeniyle finansal zorluklarla karşılaşabilir. Bu nedenle, kaldıraç “dost” da olabilir, “düşman” da… Yani bir şirketin borçlanma stratejisi iyi yönetilmezse, finansal krizlerin kapısını aralayabilir. Kaldıraç ve Makroekonomi: Etki Alanı Daha Büyük Kaldıraç sadece şirket düzeyinde değil, ülke ekonomilerinde de kritik bir rol oynar. Örneğin, ekonominin büyüme dönemlerinde şirketler ve hane halkları daha çok kredi kullanır. Bu krediler, tüketim harcamalarını ve yatırımları artırarak toplam talebi yükseltir ve ekonominin büyümesini hızlandırır. Tam tersine, kriz dönemlerinde borç yükü ağırlaşır, şirketler yatırım yapmak yerine borç ödemeye odaklanır. Bu da durgunluğa yol açabilir. Dolayısıyla, ekonomideki kaldıraç düzeyi, büyüme ve kriz döngülerinin temel belirleyicilerinden biridir. Özellikle 2008 Küresel Finans Krizi, kaldıraç kavramının önemini tüm dünyaya bir kez daha gösterdi. ABD’de finans kuruluşlarının aşırı borçlanarak riskli varlıklara yatırım yapması, küçük bir şokun bile sistemik bir çöküşe dönüşmesine neden oldu. Bu deneyim, borç yönetiminin ve düzenleyici kurumların önemini ortaya koydu. Bireysel Yatırımcılarda Kaldıraç: Çifte Kılıç Kaldıraç sadece şirketlerin veya devletlerin dünyasında değil, bireysel yatırımcıların da hayatında önemli bir yer tutar. Forex, vadeli işlemler veya opsiyon piyasalarında, yatırımcılar “kaldıraçlı işlem” yaparak küçük bir sermaye ile büyük pozisyonlar açabilir. Örneğin, 1.000 dolarlık bir teminatla 10 kat kaldıraç kullanarak 10.000 dolarlık bir işlem yapmak mümkündür. Bu sayede kâr da zarar da katlanır. Fiyat beklenen yönde giderse yüksek kâr elde edilir; ters yönde giderse, teminat hızla eriyebilir. Bu nedenle, bireysel yatırımcının kaldıraç kullanırken çok dikkatli olması, risk yönetimini iyi yapması gerekir. Türkiye’de Kaldıraç Kullanımı Türkiye’de de şirketler, özellikle sanayi ve inşaat sektörlerinde, yatırımlarını finanse etmek için borçlanmayı sıkça tercih eder. Ancak borcun döviz cinsinden olması, döviz kurlarındaki dalgalanmalar karşısında ciddi risk yaratır. Son yıllarda kur riskini azaltmak için şirketlerin TL cinsinden borçlanmaya yönelmesi teşvik ediliyor. Ayrıca Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Merkez Bankası gibi kurumlar, finans sektörünün sağlıklı bir kaldıraç düzeyinde kalmasını sağlamak için çeşitli önlemler alıyor. Son Söz: Kaldıraç Bir Sanattır Özetle, kaldıraç; doğru yönetildiğinde büyümeyi hızlandıran, yanlış kullanıldığında ise büyük kayıplara yol açan bir araçtır. Şirketlerin, yatırımcıların ve hatta devletlerin borçlanma stratejileri, ekonominin genel sağlığı üzerinde doğrudan etkilidir. Bu yüzden ekonomide kaldıraç, yalnızca finansal bir terim değil; risk, denge ve strateji sanatıdır. İyi yönetilen bir kaldıraç hem bireyleri hem de ülkeleri ileri taşır; kötü yönetilen kaldıraç ise büyük krizlerin ve iflasların sebebi olabilir. Ekonomiyi anlamak, aslında kaldıraç kavramını doğru anlamaktan geçer. Çünkü kaldıraç, görünmez ama çok güçlü bir ekonomik motordur. ZAFER ÖZCİVAN Ekonomist-Yazar Zaferozcivan59@gmail.com