KUTLU DOĞUM 5 ZAMANIN DEĞİŞİMİ İkinci esas: Malûmdur ki (bilinir ki), küre-i arzın mihveri (dünyanın ekseni) üstündeki hareketiyle, gece gündüzler ve medâr-ı senevîsi (dünyanın güneş etrafında dönerken bir sene içinde çizdiği yörünge) üstündeki hareketiyle, seneler hâsıl oluyor (maydana geliyor).  Güneşle beraber herbir seyyarenin (gezegenin), belki sevâbitin (sabit yıldızların) ve Şemsü'ş-Şümusun (güneşlerin güneşinin, Vega yıldızının) dahi, her birinin mihveri (yörüngesi) üstünde eyyam-ı mahsusalarını (özel günlerini) gösteren bir hareketi ve  medârı üzerinde deveranı (yörüngesi üzerinde dönmesi) dahi,  bir nevi (çeşit) seneleri gösteriyor.  Hâlık-ı Arz ve Semâvâtın (yer ve göklerin yaratıcısı olan Allah’ın) hitâbât-ı ezeliyesinde (ezelî hitaplarında, konuşmalarında), o eyyam (günler) ve seneleri dahi irae ettiğine (gösterdiğine) delili şudur ki:  Furkan-ı Hakîmde, (hak ile batılı, doğru ile yanlışı birbirinden hikmetli bir şekilde ayıran Kur’ân’da)  "Sonra ruh ve melek, sizin gününüzle bin sene kadar uzun olan bir günde Ona yükselir." (Secde Sûresi, 5). "Melekler ve Cebrail, elli bin sene uzunluğunda olan bir günde Ona yükselirler." (Meâric Sûresi, 4). gibi âyetler ispat ediyor. Evet, kış günlerinde ve şimal (kuzey) taraflarında,  gurup ve tulû mâbeyninde (güneşin batışı ve doğuşu arasında) dört saat günden ve  bu yerlerde kışta sekiz dokuz saatten ibaret eyyamlardan (günden) tut,  tâ güneşin mihveri (ekseni) üstünde bir aya yakın yevminden (gününden),  hattâ kozmoğrafyanın rivayetine (Astronominin bildirdiğine) göre,  tâ "Rabbü'ş-Şi'râ" tâbiriyle (Şi’râ yıldızının, Sirius yıldızının Rabbi ifadesiyle)  Kur'ân'da nâmı (ismi) ilân edilen ve  şemsimizden (güneşimizden) büyük "Şi'râ" namında (Şi’râ yıldızı, Sirius yıldızı isminde) diğer bir şemsin (güneşin),  belki bin seneden ibaret olan gününden,  tâ Şemsü'ş-Şümusun mihveri (güneşlerin güneşi, Vega yıldızının yörüngesi) üstündeki elli bin seneden ibaret bir tek yevmine (gününe) kadar  eyyâm-ı Rabbâniye (Allah’ın günleri) vardır. İşte semâvât ve arzın Rabbi (göklerin ve yerin yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye eden ve idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah),  o Şemsü'ş-Şümus ve Şi'râ'nın (güneşlerin güneşi, Vega yıldızının ve Sirius yıldızının) Hâlıkı (yaratıcısı)hitap ettiği vakit (konuştuğu zaman),  o semâvât ve arzın ecramına (göklerin ve yerin yıldızlarına) ve  âlemlerine bakan kudsî kelâmında (her türlü kusur ve noksandan uzak olan sözünde)  o eyyamları (günleri) zikreder ve  zikretmesi (hatırlatması) gayet yerindedir. Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu 10.11.2023