İSLAM BİLİM ADAMLARI 96   Ebu Zeyd el-Behlî (850-934)   Ahmed bin Sehl el-Belhî, Ebu Zeyd Ahmed bin Sehl el-Belhî Ebu Zeyd el-Belhî bugünkü Afganistan’daki Belh şehrinde doğmuş ve ilk öğrenimini babası yanında görmüş ve daha gençlik yıllarında uzun seyahatler yapmış, özellikle Irak’a giderek oranın bilginlerinden ders okumayı planlamış, El-Kindi’nin öğrencilerinden biri olmuştur.   Bu ünlü filozofun yanında felsefî disiplinleri iyice kavramış, bu arada din ilimleri ve tıp konularında araştırmalarda bulunmuştur. Fikrî arayışları kendisini bir aralık astrolojiye yöneltmiştir.  Ebu Zeyd el-Belhî, İranlı Müslüman coğrafyacı, matematikçi, hekim ve psikolog, ilahiyatçı, kelamcı ve fıkıh alimidir. Bağdat’ta geçirdiği yıllar içinde kendisine “Horasan’ın Câhiz’i” lakabı takılmış, burada iyiden iyiye yayılan ünü, Sâmânî Emîri Nasr b. Ahmed’in (914-943) iktidara geçişiyle birlikte devlet adamlarıyla ilişkiye girmesine yol açmıştır. Coğrafya alanında yaptığı ve Kindî ekolünün tipik eğilimini yansıtan çalışmalar ünlü İslâm coğrafyacıları İstahrî ve İbn Havkal’ın eserlerine kaynaklık etmiş, batılı araştırmacılar nezdinde de uzun süre yalnızca büyük bir coğrafyacı olarak tanınmasına yol açmıştır.    Ebu Zeyd el-Belhî Sünnî bakış açısı ile çevresindeki tartışmaları soğuk kanlı bir davranışa sevk etmede önemli bir rol oynamış, ırkların veya sahâbîlerin birbirine mutlak anlamda üstün tutulmaması gerektiği fikrini telkin ederek gerçekte siyasî boyutlara sahip bu tartışmaları yatıştırmaya gayret etmiştir.    Ebu Zeyd el-Belhî, hocası Kindî gibi ilâhî bilginin kavranmasının beşerî bilgideki artma veya derinleşmeye bağlı olduğuna inanmıştır. Diğer taraftan onun bakışına göre ilâhî ve yüce hikmetler toplamı olan dinin gerçek anlamda kavranmasının yolu, beşerî hikmet arayışının ifadesi olan felsefî araştırmalardan geçmektedir. Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu 10.04.2022